استاندارد ISIRI 3765 به طور ویژه برای مشخصات و ویژگی‌های لوله و قطعات لوله‌ای فولادی مورد استفاده در سیستم‌های آبرسانی تدوین شده است. این استاندارد توسط مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران (ISIRI) تأیید شده و در سال 1371 به تصویب رسیده است. استاندارد 3765 در صنعت ساخت‌وساز و لوله‌کشی برای تضمین کیفیت، استحکام و ایمنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه به تشریح کامل اجزای مختلف این استاندارد پرداخته شده است.
هدف استاندارد ISIRI 3765
این استاندارد برای تعیین ویژگی‌ها، روش‌های آزمون، بازرسی و نشانه‌گذاری لوله‌های فولادی با درز جوش و قطعات لوله‌ای مورد استفاده در آبرسانی طراحی شده است. لوله‌های مشمول این استاندارد می‌توانند برای اتصال‌های جوشی یا رزوه‌ای و در اندازه‌های 8 تا 150 میلی‌متر مورد استفاده قرار گیرند.
دامنه کاربرد استاندارد 3765
استاندارد ISIRI 3765 شامل لوله‌هایی است که با توجه به ضخامتشان به سه دسته‌ی لوله گالوانیزه سبک، لوله گالوانیزه متوسط و لوله گالوانیزه سنگین تقسیم‌بندی شده‌اند. این لوله‌ها در زمینه‌های آبرسانی به کار گرفته می‌شوند و مشخصات و استانداردهای مرتبط با تولید، بازرسی و کاربری آنها را تبیین می‌کنند.
تعاریف
- اندازه اسمی (DN): مشخصه‌ای برای شناسایی اندازه لوله‌هاست که معمولاً بر اساس قطر داخلی لوله تعریف می‌شود.
- بوشن: قطعه‌ای کوتاه که از داخل رزوه شده و برای اتصال لوله‌ها به یکدیگر به کار می‌رود.
- قطعات لوله‌ای شکل: قطعاتی با شکل لوله که به منظور اتصال در سیستم‌های لوله‌کشی استفاده می‌شوند و شامل انواع زانویی‌ها، مغزی‌ها و اتصالات رزوه‌ای است.
ویژگی‌های فنی استاندارد ISIRI 3765
استاندارد ISIRI 3765 شامل جزئیات فنی گسترده‌ای از فرآیند تولید لوله‌های فولادی می‌شود. برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های مورد نیاز عبارتند از:
فرآیند تولید فولاد: فولاد باید با روش‌های الکتریکی یا فرآیند قلیایی همراه با دمیدن اکسیژن تولید شود. فولاد تولید شده باید از انواع کاملاً آرام، نیمه آرام یا جوشان باشد.
توليد محصول: لوله‌ها باید به روش درز جوش تولید شوند و بوشن‌ها می‌توانند به صورت درز جوش یا بدون درز ساخته شوند.
عملیات حرارتی: لوله‌ها پس از جوشکاری درز طولی باید تحت عملیات حرارتی قرار گیرند. این عملیات می‌تواند به یکی از روش‌های زیر انجام شود: یا لوله‌ها به صورت جوشکاری‌شده بدون هیچ‌گونه عملیات حرارتی ارائه شوند، یا فقط ناحیه درز جوش تحت عملیات حرارتی قرار گیرد.
ترکیب شیمیایی:
ترکیب شیمیایی محصول نسبت به مذاب
| کربن C | منگنز Mn | فسفر p | گوگرد s |
|---|---|---|---|
| 0.03+ | 0.05+ | 0.01+ | 0.01+ |
خواص مکانیکی: شامل مشخصاتی چون تنش تسلیم، مقاومت کششی و درصد ازدیاد طول لوله‌ها در دمای اتاق است که باید مطابق با استاندارد باشند.
| تنش تسلیم | مقاومت کششی | درصد ازدیاد طول |
|---|---|---|
| 195 نیوتن بر میلی‌متر | 320-460 نیوتن بر میلی‌متر | حداقل 20 |
ظاهر لوله‌ها: سطوح لوله‌ها نباید دارای نقص‌های عمیق یا ترک باشند و انتهای لوله‌ها باید عمود بر محور آنها و عاری از پلیسه باشد.
تست‌ها در استاندارد 3765
برای اطمینان از کیفیت و تطابق لوله‌ها با استاندارد 3765، مجموعه‌ای از آزمون‌ها تعریف شده است که شامل موارد زیر می‌باشد:
- بازرسی ظاهری: تمامی لوله‌ها باید از نظر انطباق با الزامات ظاهری و شکلی که در استاندارد 3765 مشخص شده است، مورد بررسی قرار گیرند.
- آزمون کشش: این آزمون مطابق با استاندارد 3765 برای ارزیابی ویژگی‌های مکانیکی لوله‌ها از جمله تنش تسلیم و مقاومت کششی در دمای محیط انجام می‌شود.
- آزمون خمش سرد: مطابق با الزامات استاندارد 3765، این آزمون برای لوله‌هایی با اندازه اسمی کمتر از 40 میلی‌متر انجام می‌گیرد و عدم وجود ترک در نتیجه آزمون ضروری است.
- آزمون نشتی: بر اساس استاندارد 3765، این آزمون باید برای تمام لوله‌ها تحت فشار 50 بار به مدت 5 ثانیه صورت گیرد تا از عدم وجود نشتی در لوله‌ها اطمینان حاصل شود.
این آزمون‌ها تضمین می‌کنند که تمامی لوله‌ها با استاندارد 3765 مطابقت داشته و از کیفیت لازم برخوردارند.
نمونه‌برداری
در استاندارد ISIRI 3765 به ازای هر 500 شاخه لوله، حداقل یک نمونه برای بررسی مجرای داخلی لوله و یک نمونه برای ارزیابی یکنواختی پوشش انتخاب و آزمایش می‌شود. اگر نتایج آزمون با شرایط استاندارد مطابقت نداشته باشد، از همان سری تولیدی تعداد دو برابر نمونه‌های اولیه انتخاب شده و آزمایش تکرار می‌شود. در صورتی که نتایج آزمون‌های جدید مطابق با استاندارد باشد، نتایج آزمون اولیه نادیده گرفته می‌شود؛ اما اگر نتایج جدید نیز با استاندارد هماهنگ نباشد، آن سری تولیدی خارج از استاندارد محسوب می‌شود.
در صورتی که سری تولیدی رد شود، تولیدکننده می‌تواند به صورت اختیاری هر لوله را به‌صورت جداگانه آزمایش کند تا مطابقت آنها با استاندارد بررسی شود.
پوشش و محافظت
استاندارد ISIRI 3765 روش‌های مختلفی برای محافظت از لوله‌های فولادی تعریف کرده است. این روش‌ها شامل:
لوله‌هایی که دارای پوشش گالوانیزه هستند ( لوله گالوانیزه )، باید ابتدا به طور کامل از هرگونه پوسته، اکسید، چربی و آلودگی‌های دیگر پاک‌سازی و شسته شوند. پس از آن، لوله‌ها در وان حاوی روی مذاب که حداقل 98.5 درصد وزنی آن را روی تشکیل می‌دهد و دمای مناسب برای ایجاد یک لایه چسبنده و یکنواخت از روی بر سطح لوله دارد، فرو برده می‌شوند.
لوله‌هایی که نیاز به رزوه‌کاری دارند، باید قبل از رزوه‌کردن، عملیات گالوانیزه روی آنها انجام شود.
نشانه‌گذاری و گواهینامه‌ها
تمامی لوله‌ها و قطعات لوله‌ای باید دارای نشانه‌های زیر باشند:
- نام یا نشان تجاری سازنده
- اندازه اسمی
- گروه
- علامت استاندارد ایران (پس از اخذ مجوز کاربرد علامت استاندارد از مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران)
لوله‌ها باید به صورت بسته‌بندی شده ارائه شوند. هر بسته باید دارای پلاکی باشد که نشانه‌های زیر به‌صورت مشخص بر روی آن حک یا نوشته شده باشد:
- اندازه اسمی لوله
- عبارت “آب”
- گروه
- تعداد شاخه‌ها
- وزن بسته
- عبارت “ساخت ایران”
- نام و نشان تجاری سازنده
- علامت استاندارد (پس از اخذ مجوز کاربرد علامت استاندارد از مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران)
یادآوری: نشانه‌گذاری نباید هیچ‌گونه آسیبی به لوله وارد کند.
پلاک بسته‌ها باید براساس گروه لوله به شرح زیر باشد:
- لوله‌های سبک : قهوه‌ای
- لوله‌های متوسط : آبی
- لوله‌های سنگین : قرمز
قطعات لوله‌ای نیز باید در جعبه‌هایی بسته‌بندی شوند که بر روی آنها موارد زیر نوشته شده باشد:
- وزن بسته
- اندازه اسمی
- نام یا نشان تجاری سازنده
- عبارت “ساخت ایران”
- تعداد قطعات لوله‌ای
نتیجه‌گیری
استاندارد ISIRI 3765 مجموعه‌ای جامع از الزامات فنی برای تولید و بازرسی لوله‌های فولادی مورد استفاده در شبکه‌های آبرسانی را ارائه می‌دهد. این استاندارد، با تاکید بر خواص مکانیکی، ترکیب شیمیایی، آزمون‌های کیفی و روش‌های پوشش‌دهی، به مصرف‌کنندگان اطمینان می‌دهد که لوله‌های تولید شده مطابق با استانداردهای بین‌المللی و مناسب برای مصارف آبرسانی شهری و صنعتی هستند. رعایت این استاندارد در تولید و مصرف لوله‌ها به بهبود کیفیت و ایمنی شبکه‌های آبرسانی کمک می‌کند و نقش موثری در حفظ منابع و کاهش هزینه‌ها دارد.
سایت رسمی سازمان ملی استاندارد ایران: INSO.gov.ir
